Urtean Zeharreko XXVII. astelehena
I. urtean
I. Irakurgaia
Abiatu zan
Jonas,
Jaunagandik urrun ihes egiteko asmoz.
Jonasen Profezia liburuaren hasierea
Jon 1, 1–2, 1. 11
Honan berba egin eutson Jaunak Jonasi,
Amitairen semeari: «Ea, zoaz Ninibe uri handira, eta iragarri egiozu Niganaino
heldu dala beraren gaiztakeria». Abiatu zan, bai, Jonas, baina Tarsisera ihes
egiteko asmoz, Jaunagandik urrun. Jaffara jatsi eta Tarsisera joian itsasontzi
bat aurkitu eban. Bide-saria ordaindurik, ontziratu zan, ontzikoekin batera
Tarsisera joateko, Jaunagandik urrun.
Baina Jaunak haize-zakarra bialdu eban eta
ekatx gogorra sortu zan itsasoan, ontzia lehertzeko zorian jarriz. Marinelak,
guztiz bildurturik, nor bere jainkoari oihuka egozan. Ontziaren zama arintzeko,
hornigaiak itsasora bota ebezan. Bitartean, Jonas ontzi barrenera jatsia zan
eta etzunda lozorroan egoan.
Hurreratu jakon kapitaina eta esan eutson:
«Zer egiten dozu hor lotan? Jagi eta dei egiozu zeure Jainkoari, ea gutaz
arduratzen dan eta ez garan galtzen».
Marinelek alkarri inotsen: «Zotz egin
daigun, zoritxar honen erruduna nor dan jakiteko». Zotz egin eben, eta Jonasi
urten eutson. Orduan, itaundu eutsoen: «Esaiguzu zergaitik datorkigun zoritxar
hau. Zein da zure bizibidea? Nondik zatoz? Zein lurralde eta herritakoa zara?»
Jonasek erantzun eutsen: «Hebrearra naz eta
Jauna gurtzen dot, zeruko Jainkoa, itsasoa eta lehorra egin ebazana».
Eta jazotakoaren barri emon eutsen.
Jaunagandik ihesi ebilela jakitean, bildur-ikarak hartu ebazan, eta esan
eutsoen: «Zergaitik egin dozu hori? Zer egin behar deutsugu, itsasoa
baretzeko?» Izan be, itsasoa gero eta hasarreago egoan.
Jonasek erantzun eutsen: «Hartu nagizue eta
bota uretara, eta baretuko jatzue itsasoa, badakit-eta ekatxa neure erruz
etorri jatzuela».
Halan be, arraunean ebiltzan marinelak,
lehorrera heldu nahian; baina alperrik, itsasoa gero eta hasarreago egoan.
Orduan, Jaunari oihuka hasi jakozan: «Arren,
Jauna, ez gaitezela gizon horren erruagaitik galdu, eta ez daigula errubako bat
hil! Jauna, Zeuk halan nahita, egin dozu hau guztia».
Eta Jonas hartu eta itsasora bota eben, eta
une berean baretu zan itsasoaren hasarrea. Gizon hareek bildur handia hartu
eutsoen Jaunari, eta sakrifizioa eskeini eta promesak egin eutsoezan.
Jaunak arrain handi bat bialdu eban Jonas
irunsteko. Eta hiru egun eta hiru gau egin ebazan Jonasek arrainaren sabelean.
Gero, Jonas lehorrera botatzeko agindu eutson Jaunak arrainari.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Jon 2, 3. 4. 5. 8 (R/. 7c)
R/. Zuk, Jauna, bizirik atara ninduzun lezatik.
V/. Neure larrialdian dei egin neutsan Jaunari,
eta
erantzun eustan.
Hilen
Egoitzaren barrenetik egin neban deadar,
eta
entzun zenduan nire oihua. R/.
V/. Itsas hondoraino bota ninduzun,
zurrunbiloak
inguratu ninduan,
zure
olatu eta ur-tontorrak gainetik igaro jatazan. R/.
V/. Hau ninoan: «Bota egin nozu zeure begi
aurretik.
Noiz
ikusi ahal izango dot barriro zure tenplu santua?» R/.
V/. Hilzorian nengoala,
Zutaz
gogoratu nintzan, Jauna;
eta
heldu zan nire otoitza Zugana,
zure
tenplu santura. R/.
II. urtean
I. Irakurgaia
Barri Ona ez
dot inongo gizakirengandik hartu edo ikasi;
Jesu Kristok
agertu eustan.
San Paulo Apostoluak Galaziarrei egindako epistolatik
Ga 1, 6-12
Senideok: Harrituta nago, Kristoren
onginahiaz dei egin eutsuenagandik aldendu eta beste barri on batera zein
bizkor aldatu zarien ikusiz. Ez dago, ostera, beste barri onik; baina badabiltz
hor batzuk zuek nahasten, Kristoren Barri Ona goitik behera irauli nahian.
Beraz, norbaitek, gu geu nahiz zeruko
aingeruren bat izanik be, iragarri geuntsuena ez dan beste barri on bat
iragartzen badeutsue, izan bedi madarikatua! Lehen be esan neutsuena dinotsuet
orain barriro: madarikatua, hartu dozuen Barri Ona ez dan beste bat iragartzen
deutsuena!
Gizakien onespena bilatzen ete dot nik ala
Jainkoarena? Gizakiei atsegin emoten ahalegintzen ete naz ni? Oraindino
gizakiei atsegin emon nahian banenbil, ez nintzateke Kristoren zerbitzari
izango.
Jakin behar dozue nik iragarri deutsuedan
Barri Ona ez dala gizakien asmakizuna, ez dot-eta inongo gizakirengandik hartu
edo ikasi; Jesu Kristok agertu eustan.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 111 [110], 1-2. 7-8. 9 eta 10c (R/. 5b)
R/. Gogoan dau beti Jaunak bere ituna.
Edo: Aleluia.
V/. Bihotz-bihotzez emoten deutsadaz eskerrak
Jaunari,
zintzoekin
batera batzarrean alkarturik.
Jaunak
eginak handi dira,
gogoko
dabezan guztientzat aztergai. R/.
V/. Haren egintzak leial eta zintzo dira,
haren
lege guztiak fidagarri,
beti-betiko
ezarriak,
leial
eta zuzen eratuak. R/.
V/. Askatasuna emon deutso bere herriari,
betiko
ezarri dau bere ituna,
santua
eta bildurgarria da haren izena,
betiko
dirau Jaunaren gorespenak. R/.
I. eta II. urteetan
Aleluia
Jn 13, 34
R/. Aleluia.
V/. Agindu barria emoten deutsuet, dino Jaunak:
maitatu
dagizuela alkar,
Nik
maite izan zaituedan lez. R/.
Ebanjelioa
Nor da nire lagun hurkoa?
✠ Jesu Kristoren Ebanjelioa San Lukasen liburutik
Lk 10, 25-37
Aldi haretan, lege-maisu batek jagi eta
azpikeriaz itaundu eutson Jesusi: «Maisu, zer egin behar dot ondaretzat betiko
bizitza jasotzeko?» Jesusek esan eutson: «Zer dago idatzita Moisesen legean?
Zer irakurtzen dozu?»
Harek erantzun: «Maitatu egizu Jauna zeure
Jainkoa bihotz-bihotzez, gogo osoz, indar guztiz eta adimen guztiz; eta lagun
hurkoa zeure burua lez». Jesusek erantzun eutson: «Ederto erantzun dozu. Bete
hori eta bizitza izango dozu». Baina, lege-maisuak, itauna bidezkoa zala
adierazo nahirik, esan eutson Jesusi: «Eta nor da nire lagun hurkoa?»
Jesusek, orduan: «Behin baten, bajoian gizon
bat Jerusalemdik behera Jerikorantz, eta lapurren eskuetan jausi zan. Lapurrek,
eukazanak kendu eta, egurtu ostean, alde egin eben, erdi hilda itziz. Hatan be,
abade bat gertatu zan bide haretan behera eta, gizona ikusi ebanean, bidetik
baztertu eta aurrera jo eban. Beste horrenbeste egin eban handik igaro zan
tenpluko levitar batek be: ikustean, bidetik baztertu eta aurrera jo eban.
Baina bidaian zan samariar bat bertara heldu
eta, ha ikustean, errukitu egin jakon. Hurreratu eta zauriak lotu eutsozan,
olioz eta ardaoz igurtzi ostean; gero, bere asto gainean jarri, ostatura eroan
eta bere ardurapean hartu eban. Biharamonean, zidarrezko txanpon bi atara eta
ostalariari emon eutsozan, esanez: “Jagon egizu eta, gehiago gastatzen badozu,
hurrengoan natorrenean ordainduko deutsut”.
Zure ustez, hirurotan zeinek jokatu eban
lagun hurko lez lapurren eskuetan jausitako gizonarekin?» Lege-maisuak erantzun
eutson: «Haretaz errukitu zanak». Jesusek esan eutson, orduan: «Zoaz eta egin zeuk be beste horrenbeste».
Jaunak esana.
IRUZKINA
Mila bider azaldutako parabola baten aurrean gagoz; buruz ere badakiguna; handik ondorioren bat edo beste ere atara dogu… Baina ez ete dauka gaur eta hemen eta geuri esatekorik? Hurreratu gakiozan, eta aztertu azal-azaletik baino ez bada ere.
Lege-maisuak azpikeriaz galdetzen deutso. Zergaitik azpikeriaz? Ala Legelariak azpikeriaz ibilten dira? Ala ezagutzen eta beteten dauala berak Legea emon nahi deutso ulertzera Jesusi?
Dana-dala, argi dagoana zera da: erlijinoen arriskua; eta horren aurrean adi jarten gaitu. Azaleko erlijiotasunak betekizunetara garoaz, eta ondorengo saria itxarotera.
Ondo ezagutzen dau Legea lege-maisuak. Baina Legea zelan egunerokoan gauzatu ez dau argi ikusten, eta lagun hurkoa nor dan galdetzen dau.
Jesusen erantzunean lagun hurkorik ez dala ulertu behar dogu. Objetiboki ez da lagun hurkorik. Lagun hurkoa neuk egiten dot behartsuagana hurreratzen nazanean.
Hau azaltzeko ipuin ezin probokatzaileagoa kontatzen deutso Jesusek erliojio-zale hari. Kontuan izan samariarra erlijiotik aldendua dala; eta abadea eta levita erlijio-zerbitzariak dirala. Honeek ez-ikusia egiten deutsoe zaurituari. Besteak ostera laztantasunez zaintzen dau.
Ez bagaroaz erlijinoak geure burua behartsuaren lagun
hurko bihurtzera, alperrekoa da, Jesusen ustez.
Urtean Zeharreko XXVII. martitzena
I. urtean
I. Irakurgaia
Euren jokabide
gaiztoetatik atzera egin eben ninibetarrek,
eta Jainkoa
damutu egin zan hareei egindako mehatxuaz.
Jonasen Profezia liburutik
Jon 3, 1-10
Jaunak Jonasi barriro hitz egin eta esan
eutson: «Ea, zoaz Ninibe uri handira, eta iragarri egizu han Nik emoten
deutsudan mezua».
Ninibera joan zan Jonas, Jaunak agindu
eutson lez. Ninibe uri izugarri handia zan; hiru eguneko bidea eban alderik
alde. Sartu zan Jonas urian eta egun bateko bidea egin eban, mezu hau
iragarriez: «Berrogei egunen buruan, Ninibe hondatua izango da».
Sinistu eutsoen ninibetarrek Jainkoari eta
barau-deia zabaldu eben eta danak, handi eta txiki, dolu-jantziz estaldu ziran.
Heldu jakon barria Ninibeko erregeari be eta, tronutik jagirik, errege-jantziak
erantzi eta dolu-jantziz estaldu zan, eta errautsetan jesarri. Gero, erregearen
eta haren ministroen agindu hau zabaldu eben Niniben: «Jente eta abere, behi
eta ardi, ez begi batek be ezer dastatu, ez beitez larratu, ez begie edan.
Jenteak eta abereak estaldu beitez dolu-jantziz; deadar egin begioe indar
guztiz Jainkoari eta bihurtu beitez danak euren bide okerretik eta
indarkeriazko euren egintzetatik. Beharbada atzera egingo dau Jainkoak be eta
damutuko da, beharbada amatatuko da haren hasarre-sumina, eta ez gara galduko».
Ikusi eban Jainkoak ninibetarrek egin ebena
eta euren bide okerretik bihurtu zirala, eta damutu egin zan hareei egindako
mehatxuaz, eta ez eban bete.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 130 [129], 1-2. 3-4. 7-8 (R/. ik. 3)
R/. Gure erruak gogoan badaukazuz, Jauna,
nor dagoke zutunik, Jauna?
V/. Barru-barrutik dei egiten deutsut, Jauna;
entzun,
Jauna, nire deia!
Begoz
erne zure belarriak
nire
erregu-oihura. R/.
V/. Erruak kontuan badozuz, Jauna,
nork
iraun zutunik, ene Jauna?
Baina
Zuri parkamena dagokizu,
Zuganako
begirunean bizi gaitezan. R/.
V/. Itxaron begi Israelek Jaunagan,
Jaunarena
da-eta maitasuna,
harena
askapen betea.
Harek
askatuko dau Israel
bere
erru guztietatik. R/.
II. urtean
I. Irakurgaiaç
Bere Semea
agertu eustan,
haren Barri Ona
jentilei iragartzeko.
San Paulo Apostoluak Galaziarrei egindako epistolatik
Ga 1, 13-24
Senideok: Ezaguna dozue, hoba ez,
noizbaiteko nire jokabidea judaismoan: zein gogor pertsegidu neban Jainkoaren
eleiz alkartea, bera hondatu nahirik. Judaismoaren barruan, neure adineko
herritar askori aurrea hartzen neutsan, geure asaben ohiturak betetzen askoz
sutsuago nintzan-eta.
Baina Jainkoak, jaio baino lehen bereizi eta
bere onginahiaz dei egin eustanak, gogoko izan eban bere Semea niri agertzea,
honen Barri Ona jentilei iragarri neien. Nik, orduan, ez neutsan
hazur-maminezko inori aholkurik eskatu, ez neban ni baino lehenagotik apostolu
ziranen bila igon be Jerusalemera, ezpada ze behingoan Arabia aldera jo neban;
gero, Damaskora bihurtu nintzan barriro.
Handik hiru urtera, Pedro ezagutzera
Jerusalemera igon eta hamabost egun egin nebazan haregaz. Beste apostolurik ez
neban ikusi, Jaunaren anaia Santiago izan ezik. Jainkoa dot testigu ez dinodala
guzurrik, idazten deutsuedan honetan.
Gero, Siria eta Zilizia eskualdeetara joan
nintzan. Judean diran Kristoren eleiz alkarteek ez ninduen oraindino begiz
ezagutzen. Entzun, bai, entzuna eben lehengo pertsegitzaile ha, sasoi baten
hondatu nahi eban sinismena zabaltzen ebilela orain. Eta Jainkoa goresten eben
nigaitik.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 139 [138], 1-3. 13-14b. 14c-15 (R/. 24b)
R/. Gidatu ni, Jauna, betiko bidetik.
V/. Jauna, Zuk aztertzen nozu eta ezagutzen,
badakizu
noiz jesartzen nazan eta noiz jagitzen.
Urrunetik
sumatzen dozuz nire asmoak;
ohartzen
zara noiz nabilen eta noiz natzan,
zehatz
ezagutzen dozuz nire ibilbide guztiak. R/.
V/. Zuk eratu deustazu barrua,
amaren
sabelean eiho nozu.
Eskerrak
Zuri, harrigarriro egin nozulako,
miresgarriak
dira zure egintzak! R/.
V/. Barru-barruraino ezagutzen ninduzun,
nire
hazur-maminak ez ziran Zuretzat ezkutu,
isilpean
eratzen nenbilela,
lurraren barruan ehunduz ninoiala. R/.
I. eta II. urteetan
Aleluia
Lk 11, 28
R/. Aleluia.
V/. Zorionekoak Jainkoaren hitza entzun
eta
betetzen dabenak. R/.
Ebanjelioa
Martak etxean
hartu eban.
Mariak
alderdirik onena aukeratu dau.
✠ Jesu Kristoren Ebanjelioa San Lukasen liburutik
Lk 10, 38-42
Aldi haretan, Jesus herritxu baten sartu
zan, eta Marta eritxon emakume batek etxean hartu eban. Baeban honek Maria
izeneko ahizta bat, eta berau, Jaunaren oinetan jesarrita, haren berbea
entzuten egoan.
Marta, ostera, lanpetuta ebilen etxeko
zereginetan. Orduan, Martak Jesusen aurrean jarri eta esan eutson: «Jauna, ez
ete deutsu ardura nire ahiztak lan guztia nire gain izteak? Esaiozu
laguntzeko».
Jaunak, ostera, erantzun eutson: «Marta,
Marta, gauza askogaitik zabiltz arduratuta eta larri; baina bakarra da
beharrezko. Alderdirik onena aukeratu dau Mariak, eta ez deutso inork kenduko».
Jaunak esana.
IRUZKINA
Jainkoa maitatzea geure burua behartsuaren lagun hurko bihurtzea dala entzun ondoren, zelan ulertu geike Jesusek Martari emoten deutson erantzuna?
Marta ez da danetara heltzen, eta eskatzen dauan laguntza ukatu egiten deutso Jesusek. Etxeko lanak aurrera ataratea baino eginbeharrekoagoa ete da Jesusen irakaspenak entzutea?
Horretantxe dihardu Mariak; eta alderik onena aukeratu dauala dinotso Martari.
Zenbati entzuten jakon primero la obligación y después la devoción. Ondo ulertzen ete dogu, gero, Jesusek dinoana?
Sarriegitan dihardugu eguneroko zereginetan buru-belarri sartuta, lanak gainez egiten deuskula, eta, haren menpean, pozik hartzen ez dogula…
Jesusek geure burua zeri eskeini behar deutsagun dinosku, barru-bakea ez badogu galdu gura, edo lortu gura badogu.
Jesusentzat danetarako dau astia eginbehar bakotxa bere lekuan jarri ezkero. Eta barru bakea eten bada, edo ha barik agertzen bagara, gauzak ez dagoz bakotxa bere lekuan. Hobe, Jesusen entzule izanik, barru-bakez lan egitea.
Urtean Zeharreko XXVII. eguaztena
I. urtean
I. Irakurgaia
Zuk erruki
deutsazu landare honi.
Eta Nik ez ete
deutsat erruki izango Ninibe uri handiari?
Jonasen Profezia liburutik
Jon 4, 1-11
Jonasek oso txarto hartu eban Jaunaren
erabagia eta sumindu egin zan. Eta otoitz hau egin eutson Jaunari: «Ai, Jauna!
Neure herrian nintzala, iruditu jatan, bai, holan jazoko zala. Horrexegaitik,
hain zuzen, nahi izan neban Tarsisera ihes egin. Banenkian Jainko bihozbera eta
errukiorra zarana, hasarregatxa eta onginahiz betea, bere mehatxuez damutzen
dana. Orain, Jauna, kendu niri bizia. Hobe dot hil, bizi baino». Jaunak itaundu
eutson: «Ba ete dozu zertan holan sumindu?»
Jonas, uritik urten eta, uriaren sortaldean
jesarri zan. Han txabola bat eraiki eta kerizpean jesarri zan, uriari zer
jazoko begira.
Orduan, Jainko Jaunak landare bat haziarazo
eban, Jonas baino handiagoa, buruan kerizpea egin egion eta sukarretik libratu
egian. Jonas biziro poztu zan landareagaz.
Baina biharamonean, egunsentian, har bat
bialdu eban Jainkoak; harrak jo eban eta igartu egin zan landarea. Eguzkiak
urten ebanean, Jainkoak hego-haize sargoritsua bialdu eban, eta eguzkiak Jonas
buruan jo eban, ia konorte barik izteraino. Eta Jonasek heriotza opa izan eban:
«Hobe dot hil, bizi baino». Orduan, Jainkoak esan eutson: «Ba dozu zertan holan
sumindu, landarea dala-eta?» Jonasek erantzun eutson: «Bai, badot zertan
sumindu, eta hiltzeraino sumindu be».
Jaunak, orduan: «Landare honek ez deutsu lanik
emon, zuk ezer egin barik hazi da; egun batetik bestera sortu eta igartu da.
Halan be, zuk erruki deutsazu. Eta Nik ez ete deutsat erruki izango Ninibe uri
handiari, bertan ona eta txarra bereizten ez dakian ehun eta hogei mila gizaki
baino gehiago eta ezin konta ahala abere bizi izanda?»
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 86 [85], 3-4. 5-6. 9-10 (R/. ik. 15b)
R/. Ona zara, Jauna, eta parkabera.
V/. Erruki nitaz, Jauna,
Zuri
deika nabil-eta egun osoan.
Alaitu
egizu zerbitzari honen bihotza,
Zugana
jasoa dot-eta gogoa, Jauna. R/.
V/. Ona zara, Jauna, eta parkabera,
dei
egiten deutsuenentzat onginahiz betea.
Entzun
nire otoitza, Jauna,
jaramon
egin nire erregu-oihuari. R/.
V/. Egin dozuzan nazino guztiak
zure
aurrean ahuspeztera etorriko dira, Jauna,
eta
zure izena ospatzera.
Handia
zara, eta mirarigilea,
Zeu
bakarrik Jainko. R/.
II. urtean
I. Irakurgaia
Jainkoak niri emondako dohaia aintzat hartu eben.
San Paulo Apostoluak Galaziarrei egindako epistolatik
Ga 2, 1-2. 7-14
Senideok: Hamalau urteren buruan, barriro
Jerusalemera igon neban Bernabegaz, Tito be neugaz neroiala. Goi-agerpen batek
eraginda igon neban eta, hango zuzendariekin bakarrean baturik, jentilen artean
iragartzen dodan Barri Ona agertu neutsen; ez neban nahi oraingo edo orduko
nire ahaleginak alperrekoak izatea.
Zuzendariek ikusi eben jentilei Barri Ona
iragartzeko aukeratu ninduala Jainkoak, judeguei iragartzeko Pedro aukeratu
eban lez. Izan be, Pedrori judeguen apostolu izatera eragin eutson Jainkoak
berak eragin deust neuri be jentilen apostolu izatera.
Aintzat hartu eben, bada, Jainkoak niri
emondako dohaia, eta alkarteko
zutabetzat hartuak ziran Santiagok, Pedrok eta Joanek eskua emon euskuen
Bernaberi eta bioi alkartasun-seinaletzat: guk jentilen artean lan egingo
genduan eta hareek judeguen artean. Hau besterik ez euskuen eskatu: gogoan
izateko hango behartsuak, eta ardura osoz ahalegindu naz ni hori betetzen.
Baina Pedro Antiokiara etorri zanean, gogor
egin behar izan neutsan aurrez aurre, oker jokatu eban-eta. Izan be,
Santiagoren aldeko batzuk etorri aurretik, ez eban eragozpenik judegu ez
ziranekin jateko; baina, hareek etorri eta gero, atzera egin eban eta aparte
egoten hasi zan, erdainkuntzaren aldeko ziranen bildurrez. Eta gainerako
judeguek jarraitu egin eutsoen itxurakeria horretan, Bernabe bera be haretara
jarri zala.
Beraz, Barri Onaren egiaren bidetik zuzen ez
ebiltzala ohartu nintzanean, hau esan neutsan Pedrori danen aurrean: «Zu,
judegu izanik, jentil lez bizi bazara eta ez judegu lez, zelan behartzen dozuz
jentilak judegu lez bizitzera?»
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 117 [116], 1. 2 (R/. Mk 16, 15)
R/. Zoaze mundu guztira eta iragarri Barri Ona.
Edo: Aleluia.
V/. Goratu egizue Jauna, nazino guztiok,
goratu
egizue, herri guztiok. R/.
V/. Sendoa da-eta guretzat haren maitasuna,
beti-betikoa
Jaunaren leialtasuna. R/.
I. eta II. urteetan
Aleluia
Erm 8, 15bc
R/. Aleluia.
V/. Seme-alaba egiten zaituen Espiritua hartu
dozue,
eta
Espirituaren bidez «Abba!», hau da, «Aita!»,
iragartzen
deutsagu Jainkoari. R/.
Ebanjelioa
Jauna, irakatsi eiguzu otoitz egiten.
✠ Jesu Kristoren Ebanjelioa San Lukasen liburutik
Lk 11, 1-4
Aldi haretan, Jesusek otoitzean ziharduan
leku baten; amaitu ebanean, ikasleetariko batek esan eutson: «Jauna, irakatsi
eiguzu otoitz egiten, Joanek bere ikasleei irakatsi eutsen lez».
Jesusek esan eutsen: «Otoitz egitean, esaizue:
“Aita,
santu izan bedi zure izena,
etor
bedi zure erreinua,
emoiguzu
egunean eguneko ogia,
eta
parkatu gure pekatuak
geuk
be zor deuskuen guztiei
parkatzen
deutsegun ezkero,
ez
eiguzu itzi tentazinoan jausten”».
Jaunak esana.
IRUZKINA
Zer uste dogu: Jesusek behin eta barriro errepikatzen ebala Aitagurea otoitz egiten ebanean?
Ikasleek egiten deutsoen eskariari Jesusek formula bat luzatuz erantzuten deutso. Baina formula hori lagungarria litzateke; ibili ezin dauanarentzat taka-taka langoa izango litzateke. Honen helburua ibilten ikastea da, eta ez beti haren beharrean jarraitzea.
Formulea bera ez dala hain garrantzitsua, bat baino gehiago daukaguzala da. Euretan zera azpimarratu geike: orduko otoitzen helburua Jainkoagandik urruntzea bazan, Jesusen formulan Jainkoaganako konfiantzea dogu nabari; harengana hurreratu egiten gaitu, konfiantza osoaz gure barrua zabaltzeraino.
Hau egiten ikasiz, ez dogu taka-takarik behar, ez dogu formularik behar. Jainkoaren aurrean konfiantzaz jarriko gara, harek guretzat daukanaren barri izateko eta bere arabera, ez geure ustezko beharren arabera, jarduteko.
Urtean Zeharreko XXVII. eguena
I. urtean
I. Irakurgaia
Badator eguna, labea baizen kiskalgarria.
Malakiasen Profezia liburutik
Ml 3, 13-20a
«Hitz gogorrak esan dozuez nire kontra —dino
Jaunak—. Eta halan be, "Zer esan dogu, ba, zure kontra?" dinozue.
Hara zer esan dozuen: "Alperrik da Jauna zerbitzea. Zer lortzen dogu haren
aginduak betez eta Jaun ahalguztidunaren aurrean dolu eginez? Kontrara bai,
harroak zoriontsu dirala ikusten dogu. Gaizkileak gero eta hobeto bizi dira
eta, Jainkoari erronka eginda be, zigorrik barik gelditzen dira"».
Orduan, Jaunari begirune eutsoenek alkarren
artean berba egin eben. Jaunak arretaz entzun eutsen. Jaunaren aurrean liburu
bat idatzi eben, berari begirune deutsoenen eta aintzat hartzen dabenen
oroigarritzat.
Hau dino Jaun ahalguztidunak: «Neureak
izango ditut horreek, neure jaubetza berezi, Nik ekingo deutsadan egunean.
Erruki izango deutset, aitak seme zintzoari erruki deutson lez. Orduan barriro
ikusiko dozue zintzoaren eta gaiztoaren arteko aldea, Jainkoa zerbitzen
dauanaren eta ez dauanaren arteko aldea».
Hau dino Jaun ahalguztidunak: «Badator
eguna, labea baizen kiskalgarria. Harro eta gaizkile guztiak galtzu izango
dira, eta zehatz kiskalduko ditu etortzekoa dan egunak; ez deutse itziko, ez
sustrairik, ez abarrik. Baina zuentzat, nire izenari begirune deutsazuenentzat,
eguzkia lez agertuko da nire justizia, errainuetan osasuna dakarrela».
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 1, 1-2. 3. 4 eta 6 (R/. Sal 40 [39], ik. 5a)
R/. Zorionekoa
Jaunagan itxarobidea jartzen dauana!
V/. Zorionekoa gaiztoen aholkuari jarraitzen ez
deutsona,
pekatarien
bidean ez dabilena,
ezta
lotsabakoen batzarrean jesartzen be;
Jaunaren
legean atsegin dauana,
haren
legea gau eta egun hausnartzen dauana. R/.
V/. Ur-ertzean landaturiko zuhaitzaren antzekoa
da:
emoten
dau bere sasoian frutua,
eta
ez jako orririk igartzen;
egiten
dauan guztiak ondo deutso urteten. R/.
V/. Ez holan gaiztoak, ez holan,
haizeak
daroan galautsaren antzekoak dira.
Jaunak
zaintzen dau zintzoen bidea;
gaiztoena,
barriz, galdu egiten da. R/.
II. urtean
I. Irakurgaia
Legea
betetzeagaitik ala mezuari sinismenez erantzuteagaitik
hartu dozue
Espiritua?
San Paulo Apostoluak Galaziarrei egindako epistolatik
Ga 3, 1-5
Galaziar zentzunbakook, nork liluratu zaitue? Ez ete neutsuen nik Jesu Kristo kurutzeratuaren irudia begien aurrean ipini? Hau besterik ez dot jakin nahi zuengandik: legea betetzeagaitik ala mezuari sinismenez erantzuteagaitik hartu dozue Espiritua? Horren zentzunbakoak ete zarie? Espirituagan uste ona izatetik hasi eta giza indar hutsean uste ona jarriz amaitu behar ete dozue? Horren esperientzia ederrak alperrik! Izan be alperrik izango litzatekez-eta... Hara, Jainkoak Espiritua emon eta zuen artean mirariak egiten dituanean, zuek legea betetzeagaitik dabil ala mezuari sinismenez erantzun deutsazuelako?
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Lk 1, 69-70. 71-72. 73-75 (R/. ik. 68)
R/. Bedeinkatua Jauna, Israelen Jainkoa,
agertu eta bere herria askatu dauana!
V/. Salbazino-indarra deusku emon
bere
morroi Daviden etxean.
Halan
berbea emonda eukan antxinatik
bere
profeta santuen ahoz. R/.
V/. Salbatuko ginduzala geure arerioen menpetik,
gorroto
gaituen guztien eskutik.
Holan
agertu dau gure gurasoenganako errukia
eta
gogoratu da bere itun santuaz. R/.
V/. Gure guraso Abrahami egindako zinaz:
berak
emongo euskula,
arerioen
eskutik askaturik,
bildur
barik bera zerbitzea,
santu
eta zuzen izanez haren aurrean
geure
bizitza guztian. R/.
I. eta II. urteetan
Aleluia
Ik. Eg 16, 14b
R/. Aleluia.
V/. Edegi, Jauna, gure bihotza,
gogoz
onartu daiguzan zure Semearen hitzak. R/.
Ebanjelioa
Eskatu, eta emongo deutsue Jainkoak.
✠ Jesu Kristoren Ebanjelioa San Lukasen liburutik
Lk 11, 5-13
Aldi haretan, esan eutsen Jesusek ikasleei:
«Emon daigun, zuetariko batek lagun bat daukala eta gauerdian datorkiola,
esanez: “Adiskide, emoidazak hiru ogi, bihurtuko deuazat-eta; lagun bat etorri
jatak bidaian eta ez jaukat zer eskeini”. Emon daigun, besteak barrutik
erantzuten deutsola: “Itzi nagik bakean! Atea itxita jagok, eta umeak eta ni
oheratuak; ezin naitekek emotera jagi”. Hauxe dinotsuet: adiskidea daualako ez
bada be, aspergarri izan ez dakion behintzat, jagi eta emon egingo deutso behar
dauana».
Hauxe dinotsuet, beraz: «Eskatu, eta emongo
deutsue Jainkoak; bilatu, eta aurkituko dozue; jo atea, eta zabalduko deutsue;
ze, eskatzen dauanak hartu egiten dau, bilatzen dauanak aurkitu, eta atea
jotzen dauanari zabaldu egiten jako.
Zuetariko nonork, aita izanik, semeak
arraina eskatuta, sugea emongo ete deutso arrainaren ordez? Edota arrautza
eskatuta, eskorpioia emongo ete deutso? Beraz, zuek, gaiztoak izanik be, zeuen
seme-alabei gauza onak emoten badakizue, zenbat gehiago ez ete deutse zeruko
zuen Aitak Espiritu Santua emongo eskatzen deutsoenei!»
Jaunak esana.
IRUZKINA
Badago esaten dauanik “Jainkoak ez daukala guri zer emonik, aurretiaz daukalako guri dana emonda, oso-osoan emon jakulako bera”. Geuri dagokigu, ba, horren barri izatea eta horren kontzientzia hartzea.
Orduan? Ez dauka zentzurik eskari otoitzak? Ez dino hori. Baina bai badinola otoitzaren helburua Jainkoak entzun daiala eta geure eskarietara makurtu daitela bada, alperrekoa dala, ez dogula ondo ulertu otoitza.
Otoitzaren helburua ez da Jainkoaren entzumena zulatzea, edo haren bihotza samurtzea, edo haren adimena geuganatzea, geure beharrizanen barri izatea baino, eta hareen kontzientzia geuk hartzea.
Horrela, otoitzaren helburua ez da Jainkoaren jarrerea aldatzea, geure jarrerea aldatzea baino. Otoitzaren bidez Jainkoaren aurrean jarten doguz gure beharrizanak, eta konturatu geintekez zenbateraino diran benetakoak eta zenbateraino daukaguzan geure esku eta ez garan konturatzen.
Sarritan, maitasunez begiratzea baino ez dago geuretik onena emoteko, aita batek bere semeagaz jarduten dauan eran.
Urtean Zeharreko XXVII. barikua
I. urtean
I. Irakurgaia
Jaunaren eguna,
ilunpe-eguna
eta kerizpe baltzeko eguna.
Joelen Profezia liburutik
Jl 1, 13-15; 2, 1-2
Jantzi zaiteze doluz eta egin negar,
abadeok;
egizue
garrasi, altarako zerbitzariok;
zatoze,
emon gaua dolu-jantziz estalduta, Jaunaren zerbitzariok;
labore-oparirik
eta isur-oparirik barik
gelditu
da-eta Jainkoaren etxea.
Antolatu
egizue baraualdia; egin batzarrerako deia;
batu
zaiteze arduradunok eta herritar guztiok
Jaunaren,
zeuen Jainkoaren, etxean
eta
egin oihu Jaunari.
Ai!
Hau eguna, hau! Bertan da-eta Jaunaren eguna.
Ahalguztidunaren
hondamen-indarrez dator.
Jo
turuta Sionen, egin irrintzi nire mendi santuan!
Ikaratu
bedi lurraldeko jente guztia,
badator-eta
Jaunaren eguna, gainean da:
ilunpe-eguna
eta kerizpe baltzeko eguna,
hodei-eguna
eta laino baltzeko eguna.
Hor
dator, egunsentia mendi gainetara lez,
gudaroste
ugari eta indartsua.
Ez
da egundo holakorik ikusi,
ezta
ikusiko be barriro gizaldien gizaldietan.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 9 A, 2-3. 6 eta 16. 8-9 (R/. 9a)
R/. Justiziaz gobernatzen dau Jaunak mundua.
V/. Jauna, bihotz-bihotzez zaitut goratuko,
zure
egintza ospetsuak ditut iragarriko,
zure
ohorez poztu eta jai egingo,
zure
izena, Goi-goiko, kantuz ospatuko. R/.
V/. Jentil-herriei gogor egin deutsezu,
gaiztoak
hondatu dozuz,
hareen
izena betiko ezereztu.
Eurek
egindako zulora jausi dira jentil-herriak,
eurek
jarritako sarean trabatu jake oina. R/.
V/. Jauna, barriz, errege da betiko,
ezarri
dau aulkia auzirako;
justiziaz
gobernatzen dau mundua,
zuzenbidez
epaitzen herriak. R/.
II. urtean
I. Irakurgaia
Fedetik bizi
diranek hartzen dabe bedeinkazinoa
Abraham
sinistedunagaz batera.
San Paulo Apostoluak Galaziarrei egindako epistolatik
Ga 3, 7-14
Senideok: Jakin egizue, fedetik bizi
diranak, horreek dirala Abrahamen benetako ondorengo. Aldez aurretik ikusi eban
Liburu Santuak, Jainkoak fedeagaitik hartuko ebazala zuzentzat jentilak; holan,
aldez aurretik adierazo eutson Abrahami barri on hau: «Zure bitartez
bedeinkatuko ditut herri guztiak». Holan, ba, fedetik bizi diranek hartzen dabe
bedeinkazinoa Abraham sinistedunagaz batera.
Legeko egintzetan oinarritzen diranak,
barriz, madarikazinopean dagoz; hau dino, esan be, Liburu Santuak: «Madarikatua
legeko liburuan idatzitako guztiak gogoan hartzen eta betetzen ez dituana».
Gauza agiria da Jainkoak ez dauala inor legea betetzeagaitik zuzentzat hartzen;
izan be Liburu Santuak dino: «Zintzoa bere fedeari esker biziko da». Legearen
bideak, ostera, ez dau zerikusirik fedearen bideagaz. Baina, Liburu Santuak
dinoan lez, «legeko aginduak betetzen dituana, eurei esker biziko da».
Kristok legearen madarikazinotik askatu
gaitu, bere burua gugaitik madarikazino eginez, Liburu Santuak dinoan lez:
«Madarikatua habetik dingilizka dagoana». Abrahamen bedeinkazinoa Jesu
Kristoren bidez jentilengana heldu dadin jazo da hori, eta aginduriko Espiritua
fedeagaitik hartu daigun.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 111 [110], 1-2. 3-4. 5-6 (R/. 5b)
R/. Gogoan dau beti Jaunak bere ituna.
Edo: Aleluia.
V/. Bihotz-bihotzez emoten deutsadaz eskerrak
Jaunari,
zintzoekin
batera batzarrean alkarturik.
Jaunak
eginak handi dira,
gogoko
dabezan guztientzat aztergai. R/.
V/. Ospetsu eta eder haren egintza,
betiko
dirau haren salbazino-asmoak.
Bere
mirariak gogoangarri egin ditu;
errukiorra
da Jauna eta bihozbera. R/.
V/. Begirune deutsoenei janaria emon deutse,
gogoan
dau beti bere ituna.
Egintzetan
agertu deutso bere indarra herriari,
beste
nazinoen lurraldeak emonez berari. R/.
I. eta II. urteetan
Aleluia
Jn 12, 31b-32
R/. Aleluia.
V/. Oraintxe galduko dau bere agintea
mundu
honetako buruzagiak, dino Jaunak;
eta
Nik, lurretik jasoko nabenean,
Neugana
erakarriko ditut danak. R/.
Ebanjelioa
Nik deabruak
Jainkoaren indarrez botatzen baditut,
garbi dago
heldu dala zuengana Jainkoaren erreinua.
✠ Jesu Kristoren Ebanjelioa San Lukasen liburutik
Lk 11, 15-26
Aldi haretan, Jesusek deabru bat bota
ondoren, jendarteko batzuek, ostera, holan inoen: «Deabruen buruzagi dan
Beeltzebulen indarrez botatzen ditu honek deabruak». Beste batzuek, azpikeriaz,
Jainkoagandiko seinale bat eskatzen eutsoen.
Igarri eutsezan Jesusek euren burutazinoak
eta esan eutsen: «Bere barruan zatiturik dagoan erreinua hondatu egingo da eta
etxea etxearen gainera jausiko. Era berean Satanas be: bere barruan zatiturik
badago, zelan iraun leike haren erreinuak? Zuek dinozuenez, Nik deabruak
Beeltzebulen indarrez botatzen dodaz. Baina Nik deabruak Beeltzebulen indarrez
botatzen badodaz, noren indarrez botatzen ditue zuen ikasleek? Horregaitik,
zeuon ikasleak izango dozuez epaile. Baina Nik deabruak Jainkoaren indarrez
botatzen badodaz, garbi dago heldu dala zuengana Jainkoaren erreinua.
Gizon indartsu batek, armatuta, bere
jauregia jagoten dauan bitartean, seguru daukaz bere ondasunak. Baina
indartsuago dan batek eraso eta menperatzen badau, ziurtasuna emoten eutsoen
armak kendu eta banatu egiten ditu hari harrapaturiko ondasunak.
Nire alde ez dagoana nire aurka dabil, eta
Nirekin batzen ez dauanak banatu egiten dau».
Espiritu gaiztoa, norbaitengandik urten
ostean, leku lehorretan zehar ibili ohi da atseden bila; baina aurkitzen ez
dauanean, bere buruari esaten deutso: “Bihurtu naiten urten neban neure
etxera”. Heltzean, etxea garbituta eta apainduta aurkitzen dau. Orduan, joan
eta beste zazpi espiritu hartzen ditu, bera baino gaiztoagoak, eta gizakiagan
sartu eta bertan jartzen da bizitzen. Holan, pertsona horren azken egoera
lehengoa baino okerragoa gertatzen da».
Jaunak esana.
IRUZKINA
Pasarte honetan Jesus burruka bitan sartuta aurkitzen dogu: txarkeriaren (Beeltzebulen) aurka, alde batetik, eta han agertzen diran batzuen (Mateorentzat Farisearrak) aurka bestetik.
Beeltzebul edo Deabrua edo Satanas izenek atzeraka eragiten deuskue, ezin geikez onartu. Baina txarkeriaren nortasuna dirala jakinik, autortu daigun badala txarkeria… eta Jesusek, bere izakereaz, hitzaz eta egitez, txarkeria uxatu eta menperatu egiten dauala.
Farisearrek ere, euren ikasleei, zelan-halango exorzismoak irakasten eutseezan. Baina ezin onartu daikee Jesusen ahalmen handia.
Eta horra Jesusen erantzunak eta oharrak parabola bidez. Zergaitik bihotza hain zarratuta euki eta jazoerei ez-ikusia egin? Zergaitik onartu ez aldi barrietan gagozala Jesusen eskutik?
Eta, onartuta ere, ez dago dana eginda: zuhur eta adi egon behar da txarkeria ez da-eta nekatzen: beti dabil bila.
Izen gogoan: Jesusegaz batzen ez dauanak sakabanatzen dihardu…
Urtean Zeharreko XXVII. zapatua
I. urtean
I. Irakurgaia
Sartu igitaia, uzta heldu da.
Joelen Profezia liburutik
Jl 4, 12-21
Hauxe dino Jaunak:
«Jagi
eta betoz herriak Josafateko zelaira,
han
jesarriko naz-eta, inguruko herri guztiak epaitzeko.
Sartu
igitaia, heldu da uzta;
etorri
eta zapaldu,
dolarea
beterik dago, upelak gainezka,
handia
da-eta hareen gaiztakeria.
Jentetzak
eta jentetzak, Epai-zelaian,
gainean
da-eta Jaunaren eguna, Epai-zelaian.
Eguzki-iretargiak
ilundu egiten dira,
izarrek
euren distira galtzen dabe.
Orroe
dagi Jaunak Siondik, deadar Jerusalemdik,
eta
ikara dira zeru-lurrak.
Baina
Jauna babes da bere herriarentzat,
gotorleku
Israelgo seme-alabentzat.
Orduan
ezagutuko dozue Neu Jauna nazala zuen Jainkoa
eta
Sion neure mendi santuan bizi nazala.
Jerusalem
toki santu izango da
eta
ez da handik arrotzik igaroko.
Egun
haretan, mendiek ardaoa emongo dabe,
muinoei
esnea jarioko jake.
Judako
erreka guztiak urez beteak joango dira.
Iturria
sortuko da Jaunaren etxetik
eta
Akazi ibarra ureztatuko dau.
Egipto
basamortu bihurtuko da, Edom eremu gorri,
Judako
seme-alabei eginiko gogorkeriakaitik,
hareen
lurraldean isuritako odol errubakoagaitik.
Judak,
barriz, beti izango ditu bizilagunak,
baita
Jerusalemek be, gizaldiz gizaldi.
Ez
dot hareen odola gehiago ordainik barik itziko.
Eta
Jauna Sionen biziko da».
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 97 [96], 1-2. 5-6. 11-12 (R/. 12a)
R/. Poztu zaiteze Jaunagaz, zintzook.
V/. Errege da Jauna! Alaitu bedi lurra,
poztu
beitez ugarte ugariak!
Laino
eta hodei baltzak ditu inguruan,
justizia
eta zuzenbidea tronuaren oinarri. R/.
V/. Mendiak argizaria lez urtzen dira Jaunaren
aurrean,
lur
osoaren Jaubearen aurrean.
Zeruek
haren salbazino-egintza iragartzen dabe,
herri
guztiek haren ospea ikusten. R/.
V/. Argia sortzen da zintzoarentzat,
poza
bihotz zuzenekoentzat.
Poztu
zaiteze Jaunagaz, zintzook,
goratu
egizue, haren santutasuna gogoratuz. R/.
II. urtean
I. Irakurgaia
Guztiok
Jainkoaren seme-alaba zarie
inismenari
esker.
San Paulo Apostoluak Galaziarrei egindako epistolatik
Ga 3, 22-29
Senideok: Liburu Santuek dinoenez, dana
pekatupean katigu dago, holan, Jesu Kristogan sinisten dabenek fedeari esker
hartu dagien agintzaria.
Fedearen sasoia heldu baino lehen, legepean
katigu gengozan, agertzekoa zan fedearen zain. Halan, legea gidari izan
genduan, gu Kristogana bideratzeko, honengan sinistuz Jainkoak zuzentzat hartu
gengizan. Baina fedearen sasoia heldu ezkero, ez gagoz gehiago gidariaren
menpe. Guztiok Jainkoaren seme-alaba zarie, Kristo Jesusengan dozuen
sinismenari esker.
Izan be, Kristogan bateatuak zarien guztiok
Kristoz jantzita zagoze. Ez da honezkero bereizketarik judeguaren eta judegu ez
danaren artean, esklaboaren eta librearen artean, gizonezkoen eta emakumezkoen
artean; zuek guztiok bat zarie-eta Kristo Jesusengan. Eta Kristorenak bazarie,
Abrahamen ondorengo zarie, Jainkoaren agintzariaren oinordeko.
Jaunak esana.
Erantzun salmoa
Sal 105 [104], 2-3. 4-5. 6-7 (R/. 8a)
R/. Gogoan dau beti Jaunak bere ituna.
Edo: Aleluia.
V/. Kanta egiozue, jo soinua harentzat,
kontatu
haren mirari guztiak.
Harrotu
zaiteze haren izen santuaz,
poztu,
bihotzez Jaunaren bila zabiltzenok. R/.
V/. Jo egizue indartzen dauan Jaunagana,
bilatu
eten barik haren aurpegia.
Ekarri
gogora harek egindako mirariak,
haren
egintza harrigarriak eta agindu zuzenak. R/.
V/. Zuek, Jaunaren morroi Abrahamen jatorrikook,
Jakoben
seme-alabok, haren aukeratuok.
Jauna
da gure Jainkoa,
lur
osoaren gain haren aginpidea. R/.
I. eta II. urteetan
Aleluia
Lk 11, 28
R/. Aleluia.
V/. Zorionekoak Jainkoaren hitza entzun
eta
betetzen dabenak. R/.
Ebanjelioa
Zorionekoa
sabelean eroan zinduzan emakumea!
Hobeto esan,
zorionekoak Jainkoaren hitza entzuten dabenak!
✠ Jesu Kristoren Ebanjelioa San Lukasen liburutik
Lk 11, 27-28
Aldi haretan, Jesusek gauza honeek jenteari
esaten ziharduala, emakume batek jente artetik deadarka esan eban: «Zorionekoa
sabelean eroan zinduzan eta bularra emon eutsun andrea!»
Baina Jesusek esan eban: «Hobeto esan,
zorionekoak Jainkoaren berbea entzuten eta betetzen dabenak!»
Jaunak esana.
IRUZKINA
Gure kulturan eta ulerkeran, emakume honen aldarriak Jesusen ama, Maria, goraltzen dauala ulertzen dogu.
Baina kultura haretan emakumea ezer gitxi zan. Eta semea handia, entzutetsua edo zeozer bazan, harexek egiten eban handi ama. Semeari esker zan ama handi.
Aldarri honek, ba, Jesus goraltzen dau, eta honengan zeozer aurkitu dauan emakume batengandik sortua da. Behar bada, emakume harek, Jesusi entzunez, liberauta aurkitzen dau bere burua, eta aldarrikatu egiten dau.
Eta Jesusek, goralpen hori beretzat hartuz, harago eroan gura dau. Benetan handia (benetako gizakia) Jainkoaren hitza entzuten dakiana da.
Benetan entzuten dakiana ez da entzute hutsean geratuko. Entzuna beteten ahaleginduko da. Eta honexek, entzuna beteteak, egingo dau benetako gizaki, salbauko dau.
Kontuz baina! Ez daigun uste izan Jainkoaren hitza liturgian edo ebanjelioan baino ez dogula entzuten. Ingurura begiratzen dakianak ez dau askorik behar izango Jainkoaren hitza entzuteko… Gizakiago egiten dauan edozertan aurkitu daike batek Jainkoaren hitza.
Hitz hori salbagarri bihurtzen da bere bizitzan gauzatzen (beteten) dauanagan.
